Menasze ben Israel

Menasze ben Israel urodził się w 1604 r. w Lizbonie (inne źródła podają Madeirę jako miejsce urodzenia), w rodzinie marranów. Został ochrzczony jako Manuel Dias Soeiro. Jego rodzina była prześladowana przez Inkwizycję, która m. in. zarekwirowała niemal cały jej majątek. Nie widząc innej możliwości ojciec Menaszego postanowił wraz z rodziną opuścić półwysep Iberyjski, udając się początkowo do La Rochelle we Francji, a wkrótce potem do Amsterdamu.



W tym czasie Amsterdam stał się bezpiecznym schronieniem dla wielu prześladowanych przez Inkwizycję rodzin żydowskich z Hiszpanii i Portugalii. Uciekinierzy ci mogli tam  swobodnie praktykować swoją żydowską wiarę, wielu powracało do żydowskiej tradycji często po wielu latach życia jako chrześcijanie. Społeczność żydowska w Amsterdamie rosła bardzo szybko.

Po przybyciu do Amsterdamu rodzina Menaszego aktywnie włączyła się w życie powstającej właśnie społeczności. Zarówno ojciec jak i syn nadrabiali braki w żydowskim wykształceniu w nowo powstałej szkole Santa Irmandade de Talmud Tora. Menasze kontynuował naukę w Jesziwie pod kierunkiem Izaaka Uziela, szybko stając się jednym z najlepszych studentów. W wieku zaledwie 17 lat pisze on swoją pierwszą książkę - gramatykę hebrajską zatytułowaną Safa brura ("Objaśniony język"). Już rok później zostaje mianowany rabinem jednej z lokalnych synagog. Jego kariera rabinacka nabiera tempa w 1639 r. kiedy zostaje mianowany jednym z trzech członków rabinatu naczelnego. W 1642 zostaje mianowany przełożonym lokalnej Jesziwy.

W 1623 r. Menasze ben Israel poślubia Rachelę Abarbanel - potomkinię słynnego rodu rabinackiego. Z tego małżeństwa urodzi się trójka dzieci - Gracia (Chana), Josef i Szmuel.

W odpowiedzi na potrzeby rosnącej szybko społeczności, w 1626 r. Menasze ben Israel otwiera pierwszą w Amsterdamie drukarnię żydowską.

 "Logotyp" drukarni Menaszego ben Israela

Tak narodził się słynny szeroko w całej Europie ośrodek drukarstwa żydowskiego.  Pierwszy zestaw czcionek hebrajskich dla nowej drukarni zaprojektował Michael Juda (Leon). Pierwsza książka ukazuje się na początku 1627 r. a jest nią Sefer hajira ("Księga bojaźni") autorstwa Jony Gerondi'ego (w tradycji żydowskiej znanego jako Rabenu Jona).

W tym samym roku wydaje jeszcze trzy inne książki, zarówno hebrajskie jak i po hiszpańsku.

Wśród ciekawszych pozycji wydanych przez oficynę Menaszego ben Israela wymienić warto:

- Sefer elim i Maajan galim (1628-29) - o matematyce i astronomii

- Machzor (1630) - hiszpańskie tłumaczenie modlitewnika na Rosz Haszana i Jom Kipur

- Pięcioksiąg (1630)  i wydany rok później Pięcioksiąg wraz tłumaczeniem aramejskim

- Miszna (1633) - w dwóch tomach

- Tehilim (1634) - Księga Psalmów

- Minhagim (1635) - opis zwyczajów społeczności żydowskich w Polsce, na Litwie, w Czechach, Morawach i w Niemczech

- Mizmor letoda (1644) - pierwsza wydrukowana w Amsterdamie książka w jidisz, złożona pół-kursywą (bardzo podobną do tzw. alfabetu Rasziego)

W 1644 r.drukarnia przechodzi w ręce Eli Aboaba, prawdopodobnie na skutek kłopotów finansowych, jednak Menasze ben Israel pozostaje w niej na stanowisku korektora, i nadal ma wpływ na jej działalność. W następnych latach oficyną zarządzają kolejno dwaj synowie Menaszego - najpierw Josef, a po jego śmierci młodszy syn Szmuel. W 1652 r. zakład powraca w ręce Menaszego.

W 1651 r. Menasze publikuje słynny list do Olivera Cromwella w sprawie formalnego pozwolenia na powrót żydów do Anglii (wygnanych stamtąd w XIII w.).

W 1655 r. udaje się na wyspy by osobiście zabiegać u Lorda Protektora w tej sprawie. Jego misja kończy się sukcesem - żydzi dostają oficjalna zgodę na powrót. Niestety, Menasze nie doczekał tego - zmarł w drodze powrotnej do Amsterdamu w listopadzie 1657 r. i został pochowany na cmentarzu Gminy amsterdamskiej.

Grobowiec Menaszego ben Israela

Menasze ben Israel był także oczywiście płodnym autorem - napisał wiele książek, większość z nich wydał w swojej oficynie, jak na przykład:

- Mikwe Israel (1650)

- Sefer Niszmat Chajim (1651)

Menasze ben Israel utrzymywał szerokie kontakty ze światem nie-żydowskim. Prowadził korespondencję m. in. z Krystyną, królową Szwecji (którą próbował przekonać do otwarcia Szwecji na emigrację żydowską), Hugo Grocjuszem, oraz Rembrandtem, który nawet namalował jego portret.