Drukarnia żydowska Izaaka Prostica

Dzisiaj trzecia część artykułu M. Bałabana "Drukarstwo żydowskie w Polsce w XVI w.".

Oficynę krakowską, o której wyżej wspomniałem, otwiera na zasadzie dekretu Zygmunta Augusta (15 X 1568) Żyd włoski, zamieszkały na Kazimierzu, Izaak ben Aron Prostic (z Prościejowa). Król pozwala Izaakowi drukować księgi hebrajskie, a szczególnie Talmud, nadając mu równocześnie patent na lat 50, przeciw zakusom jakiejkolwiek konkurencji. Dekret ten wydał król, mimo że niedawno przedtem wpłynęła do kancelarii nadwornej skarga kilku apostatów żydowskich przeciwko używaniu i drukowaniu przez Żydów ksiąg hebrajskich, a szczególnie Talmudu, potępionego przez Kościół.

Z przywilejem w ręku zabrał się Izaak Prostic (tak go zwano) do pracy i w krótkim czasie, bo od 15-go do 29-go miesiąca aw złożył i odbił w swej drukarni komentarz midraszowy do „Pięciu Zwojów”, a od 1-go do 13-go elul 1569, taki sam komentarz do „Pięcioksięgu”. Rychło poszły za niemi i inne księgi i na początku miesiąca tewet 1569 zaczęto składać czterotomowe dzieło Józefa Karo: Szulchan Aruch z uwagami Mojżesza Isserlesa, gdy wtem wpadli do drukarni strażnicy zamkowi, rozsypali czcionki i przenieśli je wraz z prasami i wydrukowanymi arkuszami do piwnic zamkowych. Stało się to z rozkazu króla (2 XI 1568), a na skargę wysokiego kleru, że Talmud zawiera „apertas blasphemias in Dominum et Salvatorem nostrum Jesum Christum, atque adeo in Sanctissimam Trinitatem”. Nieszczęśliwy drukarz czynił przez cały rok zabiegi na zamku królewskim i dopiero dnia 1 listopada 1576 uzyskał nowy dekret, mocą którego król nakazał wojewodzie zwrócić mu czcionki i arkusze, przekonawszy się „eum de imprimendo libro, praedicto Talmuth, nihil amplius cogitare”.

Izaak zabrał się ponownie do pracy, lecz dopiero w marcu 1571 zdołał wydać pierwszy tom rozpoczętego przed konfiskatą dzieła. Odtąd drukuje Izaak książki najróżnorodniejszej treści, począwszy od modlitewników, a skończywszy na trudnych responsach rabinicznych i typograficznie jeszcze trudniejszych rozprawach kabalistycznych. Osobny dział stanowią u Izaaka dzieła w języku żydowskim (jidisz).

Pod koniec XVI w. począł się Izaak wyręczać w pracy swymi synami, a w r. 1600 wrócił do Prościejowa, zostawiając drukarnię krakowską swoim trzem synom. Przez dłuższy czas przygotowują się synowie Arona do pracy i w latach 1602-1605 dokonywają wielkiego dzieła, o którym marzył ojciec przez całe życie, bo wydają „Talmud babiloński” (w dwunastu tomach, folio) podług tekstu bazylejskiego z 1578-81, mocno skoślawionego przez cenzurę kościelną. Tekst ten przedrukowali ponownie w latach 1616-21, tym razem w formacie kwarto.

Mimo tak wielkiego wysiłku nie mogą się bracia utrzymać wobec konkurencji lubelskiej i zagranicznej i coraz bardziej się zadłużają, lombardując kosztowności rodzinne a nawet wydrukowane arkusze i księgi. Mnóstwo nieopłaconych długów znajdujemy w księgach wojewodzińskich krakowskich[21], a gdy kredyt się wyczerpał, zamknęli bracia swą drukarnię w r. 1626, po 57-letnim jej istnieniu.