W roku 1600 (mając już wtedy dobrze ponad 70 lat) Izaak opuścił Kraków i powrócił do rodzinnego Prościejowa. Pozostawił dobrze prosperującą drukarnię w rękach swoich synów, a sam przeszedł na zasłużoną „emeryturę”. Jednak wcale nie zamierzał spędzić reszty życia bezczynnie – zabrał ze sobą bowiem z Krakowa nie tylko podstawowe wyposażenie drukarni, ale również dwóch pracowników: swojego rodaka z Prościejowa Eliezera ben Benjamina Wolfa oraz Aszera ben Naftalego Altszulera z Pragi.
Pracowita emerytura
Gdy tylko uzyskał pozwolenie na drukowanie od Karola Lichtensteina, od razu zabrał się do pracy. Jednak prawdopodobnie zdołał wydać w Prościejowie zaledwie cztery książki. Były to: Chiduszej Gemara Perusz Tosafot – komentarz talmudyczny rabina Samuela ben Eleazara Aszkenaziego z Opatowa, Ein Jaakow (Ein Jisrael), Kol Simcha rabina Simchy ben Gerszona Rapaporta oraz Psalmy z komentarzem rabina Natana Nata Hazona.
Chiduszej Gemara Perusz Tosafot halachiczny komentarz do talmudycznych traktatów Ketubot i Kiduszin (format quatro, tekst w pojedynczej kolumnie złożony pismem kwadratowym). Jego autor był rabinem w Opatowie, na starość osiadłym na Morawach. Strona tytułowa zdobiona jest tym samym elementem architektonicznym, który Prostic przywiózł z Wenecji do Krakowa i używał tam w swojej drukarni, a na starość zabrał ze sobą do Prościejowa. Data druku książki jest niepewna – wyróżnione na stronie tytułowej hebrajskie litery mogą być odczytywane jako rok 5378 (1618), ale wtedy drukarnia prościejowska już dawno nie działała, a sam Izaak ben Aron nie żył. Stąd sugestia, by za rok druku uznać 5365 (czyli 1605) bądź też nawet 5362 (czyli 1602). Gdyby ta ostatnia data była właściwa, byłaby to pierwsza wydrukowana przez Prostica w Prościejowie książka.
Kolejną pozycją z repertuaru prościejowskiego jest Kol Simcha, zawierająca przepisy dotyczące Szabatu autorstwa Simchy ben Gerszona haKohena Rapa (Rapaporta). Strona tytułowa tej książki, pomimo tego, że nie podaje wcale nazwiska autora, informuje czytelnika, iż druk jej rozpoczęto w piątek, 10 cheszwan 1603 roku (5363). Książka jest wydana w formacie oktavo, tekst złożono krojem kwadratowym w pojedynczej kolumnie.
Ein Jaakow
O ile wyżej wymienione książki prościejowskie były mało popularnymi pozycjami (prawdopodobnie druki Prostica są ich jedynymi wydaniami) nieznanych szerszej publiczności autorów, o tyle kolejna jest książką popularną, wydawaną często i w dużych nakładach. Była nią Ein Jisrael, znana bardziej pod tytułem Ein Jaakow.
Jej autorem jest Jaakow ben Salomon ibn Chabib (ok. 1445 – ok. 1515) urodzony w Kastylii, w roku 1492 osiadł w Portugalii, prześladowany także tam uciekł ostatecznie do Salonik. Założył tam jesziwę, pełnił funkcję rabina Salonik. Pod koniec życia wycofał się z życia publicznego i poświęcił pisaniu Ein Jaakow – kompletnej kolekcji fragmentów agadycznych z Talmudu (głównie babilońskiego), wzbogaconej o tradycyjne interpretacje oraz komentarze własne autora.[1] Jej pierwsze wydanie (editio princeps) ukazało się w Salonikach właśnie, w 1515 roku, a wkrótce pojawiły się kolejne. Książka zdobyła sobie bardzo szybko dużą popularność w świecie żydowskim, oraz niejaką „popularność” w świecie chrześcijańskim – szybko znalazła się mianowicie na Index librorum prohibitorum. Dlatego też drukarze żydowscy wydawali zakazane księgi pod zmienionymi tytułami. I tak Talmud ukazywał się jako Szas (skrót od Szisza sidrei Miszna – Sześć porządków Miszny) a Ein Jaakow ukazał się w Wenecji w roku 1566 po raz pierwszy jako Ein Jisrael. Nawet w miejscach, do których cenzura watykańska nie sięgała, takich jak Saloniki czy Amsterdam, książka ukazywała się niejednokrotnie pod zmienionym tytułem.
Prościejowska edycja Ein Jisrael, w odróżnieniu od dwóch poprzednio omówionych ksiąg wydana została w formacie folio i składała się w dwóch tomów – pierwszy obejmował traktaty od Berachot do Chagiga, drugi (zatytułowany Beit Jisrael) pozostałe. Według strony tytułowej wydana została w 1603 roku (5363).
Psalmy
Ostatnią znaną nam książką wydrukowana w Prościejowie przez Izaaka ben Arona były Psalmy (Tehilim). Zawierały one komentarz autorstwa miejscowego rabina (a może chazana) Natana Naty Chazana. O ile strona tytułowa nie zawiera wcale nazwiska Prostica, informuje czytelnika za to, że druk książki rozpoczęto 1 siwan 5365 (18 maja 1605). Książka została wydana w formacie pośrednim, pomiędzy dużym octavo a małym quatro. Tekst podzielony jest zgodnie z dniami tygodnia, tak by skompletować czytanie Psalmów w ciągu jednego tygodnia.
Koniec działalności
Nie znane są żadne inne prościejowskie druki Izaaka ben Arona. Czy drukowanie przerastało już jego możliwości finansowe, czy powodem był podeszły wiek, czy też istniały jeszcze inne przyczyny zaprzestania „świętej pracy” – nie wiadomo. Izaak ben Aron Prostic zmarł w Prościejowie w Szabat 14 kislew 5373 (8 grudnia 1612), dzień później pochowany został na miejscowym cmentarzu.
_________________________[1] Ein Jaakow, pomimo iż jest najbardziej znaną kolekcją talmudycznych agadot, nie jest pierwszym zbiorem tego typu. Wcześniej ukazały się Hagadot haTalmud (Konstantynopol, 1511), anonimowego autora. ↵
No comments:
Post a Comment