Drukarnie żydowskie w Żytomierzu

Pierwsza żydowska drukarnia założona została w Żytomierzu w 1804 roku przez Cwi Hirsza ben Szimona haCohena. Cwi Hirsz był doświadczonym drukarzem gdy przybył do Żytomierza – wcześniej był pracownikiem drukarni w Nowym Dworze i Żółkwi, oraz właścicielem domów wydawniczych w Kopylu (1796) i w Bereżcach koło Krzemieńca Wołyńskiego (1803‒04). Jednak jego drukarnia w Żytomierzu działała, podobnie jak i dwie poprzednie bardzo krótko — jedynie dwa lata. W ciągu tego okresu wydano w niej co najmniej dziewięć książek, większość o tematyce chasydzko-kabalistycznej (m. in. Reszit chochma r. Eliahu deVidasa).

Ostatecznym rezultatem tragicznej historii drukarni żydowskiej w Sławucie była jej likwidacja. Jednak trzech braci Szapiro — Chanina Lipa, Arie Lejb i Joszua Heszel, synowie Samuela Abrahama Aby ze Sławuty przenoszą większość wyposażenia sławuckiej drukarni do Józefowa i tam wznawiają działalność wydawniczą. Wydają na przykład w latach 1841‒42 Sidur Beit tefila. Co ciekawe – na stronach tytułowych tych książek jako miejsce druku wymieniona jest dużymi, wytłuszczonymi czcionkami Sławuta, poprzedzona wydrukowaną małą czcionką jedynie informacją , iż „Wydrukowano w Józefowie, w drukarni poprzednio mieszczącej się w…”. Cóż, bracia używali marki znanej i cenionej drukarni by przyciągnąć nabywców. Mieli też ku temu niejakie prawo.

W roku 1847 jednak bracia przenoszą po raz kolejny swoje przedsiębiorstwo — zakładają kolejną drukarnię w Żytomierzu. Ich nowe drukarnie (zarówno w Józefowie jaki i w Żytomierzu) utrzymują wysokie standardy edytorsko-typograficzne, do jakich przyzwyczaiła odbiorców drukarnia w Sławucie. Drukarnia w Żytomierzu była dość duża — działało w niej 18 małych pras drukarskich oraz cztery duże. Wkrótce jednak (w 1851 roku) jeden z braci — Arie Lejb — odszedł z rodzinnej spółki i założył konkurencyjną drukarnię. Jakie były przyczyny takiego kroku? Nie wiem niestety…

W obu drukarniach bracia Szapiro drukowali wyłącznie literaturę religijną, w tym wiele książek chasydzkich. W latach 1858‒1864 Chanina Lipa i Joszua Heszel wydrukowali piękne wydanie „Talmudu Babilońskiego” wraz z komentarzem Icchaka Alfasiego. W odpowiedzi na to Arie Lejb z kolei w latach 1860‒1867 wydał kompletny „Talmud Jerozolimski”. Bracia konkurowali więc ze sobą, jednak pomni być może wydarzeń sławuckich nie wykraczali raczej poza ramy zdrowego, rynkowego współzawodnictwa.

Wśród wielu książek wydanych przez braci Szapiro w Żytomierzu warto wymienić: Mesilat jeszarim r. Moszego Chajima Luzzatto (1847), Szulchan aruch haraw r. Szneura Zalmana z Liadów (1847-48), pierwsze wydanie Likutei Tora (1848‒51) oraz Tora or  (1862) tegoż samego autora, Sidur Tikunei Szabat (1848), Chok leisrael r. Chaima Josefa Davida Azulai (1848 oraz ponownie 1865-66), Sefer chasidim r. Judy ben Szmuela z Regensburga (1856), Sefer haZohar (1863), oraz Tikunei Zohar (1863).

W 1865 roku powstała w Żytomierzu kolejna drukarnia żydowska założona przez Awrahama Szaloma Szadowa, a pięć lat potem kolejna, której właścicielem był z kolei Icchak Mosze Bakst — nauczyciel w miejscowej szkole rabinicznej. Bakst wydał m. in. ponownie Tikunei Zohar (1871), a Szadow Szulchan aruch haraw (1869), ponadto Sidur Korban mincha w 1870. Drukarnie te jednak, oprócz niewielkiej stosunkowo ilości książek religijnych, drukowały przeważnie książki świeckie oraz prasę żydowską. Wydano w nich na przykład pierwsze hebrajskie tłumaczenie Jerusalem Mojżesza Mendelssohna.

Pod koniec XIX wieku założono w Żytomierzu kolejne dwie drukarnie żydowskie.

A teraz ciekawostka — jeden z traktatów właśnie żytomierskiego wydania „Talmudu Jerozolimskiego” (a dokładniej traktat Sota) został znaleziony na miejscu dość makabrycznej zbrodni w powieści kryminalnej Pawła Pollaka pt. „Kanalia”. Na jednej ze stron traktatu krwią ofiary morderstwa zaznaczono pewien fragment… Jaki to fragment? Jakie były motywy zbrodni? Co mają z tym wspólnego żydzi? Kto w końcu okaże się tytułowa kanalią? Chcecie się dowiedzieć? Sięgnijcie po e-booka lub po tradycyjną książkę!

Źródła:
Encyclopedia Judaica, Keter/Macmillan, 1972
http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=118&letter=Z#ixzz1XaZQrv5b
http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0021_0_21529.html
http://www.docstoc.com/docs/50706779/HEBREW-PRINTING-IN-UKRAINE